მადლობა მეგობარ თინას, შთაგონებისთვის, ფოტოსათვის და მასვე ეძღვნება
უცხო ენის შესაწავლა ყველას არ შეუძლია, რადგან დრო და არსებული რესურსები ხშირად ამის საშუალებას არ იძლევიან. არადა გარემო სამყაროსა და ადამიანებთან კომუნიკაციის დამყარება ან/და საუბარი ადამიანის ფუნდამენტური მოთხოვნილებაა, შესაძლოა ყველაზე მნიშვნელოვანიც. ამ საკითხზე ადამიანები უხსოვარი დროიდან ფიქრობდნენ. მეტიც, კომუნიკაცია ზოგჯერ იქაც დგებოდა, სადაც ამისი წარმოდგენა შეუძლებელი იყო. ამის საჩვენებლად კი ყველაზე კარგად ვაჟა-ფშაველას „გულთმისნობა“ გამოდგება.
„რამეთუ პირველად იყო სიტყვა“. ეს სიტყვებიც შემთხვევით არ დაწერილა. ვინც ენას ფლობს, ის ადამიანებსაც ფლობს, რამდენი ენა(ც) იცოდე, იმდენი კაცი ხარ-გამიგია.
ენის ათასგვარი ფორმები არსებობს, და მათ ბევრი დანიშნულებით იყენებენ. თუმცა ამ ფუნქციათაგან ორი მთავარი უნდა გამოირჩეს: ენა დაახლოების და ენა გათიშვის მიზნით. თუკი ექსცენტრულ-ექსტარავაგანტულ ხელოვანთათვის საკუთარი ენის შექმნა და მერე მისი გახმოვანება ხელოვნების აქტს წარმოადგენს და მისი დანიშნულება ენის განსაკუთრებული მნიშვნელობისთვის ხაზგასმაა, სხვებისთვის ერთი საერთო ენის მოძიება და შექმნაა იგივე მიზანი. საბოლოო ჯამში საერთო ენა ადამინებს შორის მშვიდობას აგდებს და მათი ურთიერთობის მოწესრიგებას ემსახურება.
საერთო ენის შექმნის იდეა ახალი არაა, მაგრამ ცოტამ თუ იცის, რომ პირველი საერთაშორისო ენის შექმნის მცდელობა 135 წლის წინ ესპერანტო კი არა, ვოლაპუკი იყო, ჩახვეულ-ჩაკვანძული ასოებით და იგი ბადენის ერთმა მღვდელმა, იოჰან მარტინ შლეიერმა (Johann Martin Schleyer) წამოიწყო.
1879 წლის 31 მარტს ერთ-ერთ თავის წერილში იგი წერდა, რომ მას ღვთაებრივი გასხივოსნება ეწვია და „რაღაც გამოუცნობი, საიდუმლო ხერხით, მაშინ როცა მე ჩვენი დროის უბადრუკობაზე ვფიქრობდი, ჩემს წარმოსახვას თვალწინ წარმოუდგა შენობა ჩემი საერთაშორისო ენისა“.
ამ ენობრივი ნაგებობის მთავარი იდეა იყო ის, რომ იგი ერთმარცვლიანი სიტყვებისაგან უნდა ყოფილიყო შემდგარი, რაც შეიძლება მოკლე და ნაკლები გრაფიკული ნიშნებით გამოსახული. ზოგადად ენა თავისათავად ეკონომიურობისაკენ ისწრაფვის. ლინგვისტების აზრით, რაც უფრო მოკლეა ტექსტი ერთიდაიგივე აზრის გამოსახატავად, მით უფრო დახვეწილი და ეკონომიურია ენა. ვოლაპუკის გამომგონებელიც ამ გზას დაადგა. ძირითადი საყრდენი სიტყვები ინგლისურიდან შეიტანა ახალ ენაში, გააუქმა ერთ სიტყვაში ერთად თავმოყრილ თანხმოვანთა კომბინაცია, ამოიღო ხმარებიდან ასევე ასო „რ“, რადგან მას ჩინელები ვერ გამოთქვამდნენ. იდეა მშვეიერი იყო, თუმცა დამაბნეველი გვერდითი მოვლენებით. სიტყვა „world“-ისგან შედგა „vol“, ხოლო სიტყვა „spaek“- ისაგან „pük“, საბოლოოდ კი გაფორმდა „Volapük“ - მსოფლიო ენა.
თუმცა მეორე წინაღობის გამოჩენას დიდი დაყოვნება არ დასჭირვებია. მღვდლის კლასიკურ განათლებას გამომგონებელი ლათინურითა და ძველი ბერძნულით ტყვედ ჰყავდა ხელში ჩაგდებული. ყოველგვარი პრეფიქს-სუფიქსი (თავსართ-ბოლოსართი) თუ რთული დროები: პერფექტ (ნამყო სასაუბრო), იმპერფექტ (ნამყო თხრობითი), პლუსკუამპერფექტ (ნამყო წინარე), ფუტურ 1 (მყოფადი1), ფუტურ 2 (მყოფადი 2) და ასევე აორისტი (ერთდროულად დროისა და ასპექტის კატეგორია) მისი ყველაზე დიდი თავგზაამაბნეველი აღმოჩნდა, შესაბამისად „le-mel“ ან „lem-el“ ხან ოკეანეს და ხანაც ვაჭარს ნიშნავდა.
თავიდან ამ ენის სისტემის არასტაბილურობა არავის ადარდებდა, სლოგანიც კი გაჩნდა: „ერთი ენა ერთი კაცობრიობისათვის“. 1888 წლისათვის სხვადასხვა ქვეყანაში 250-ზე მეტი ვოლაპუკ-საზოგადოება და1500-მდე ვოლაპუკ-სკოლა დაარსდა. მაგრამ აღზევებასთან ერთად დაღმასვლაც მალე მოვიდა. ენის ავტორი ისე იცავდა თავის გამოგონებას, რომ არანაირ კრიტიკასა და გაუმჯობესების შეთავაზებას იგი ყურს არ უგდებდა. 1887 წელს გაჩენილმა ესპერანტომ კი თავისი, უკვე ბევრისთვის ნაცნობი ლათინური სიტყვებითა და ძალზედ სადა გრამატიკით მალე დაიკავა ვოლაპუკის იდეის - საერთო ენის, როგორც მსოფლიო საერთაშორისო ენის ადგილი. ესპერანტოს დღეს წარმატებულად მოიხმარს ასოც ქვეყანაში ასი ათასიდან ორ მილიონამდე ადამიანი. ვოლაპუკმა კი ძალიან მალე დაკარგა აქტიურობა. შლეიერის სიკვდილის დროისათვის, 1912 წელს, იგი თიქმის უკვე ყველას მივიწყებული ჰქონდა. ვოლაპუკის ლექსიკონები და გრამატიკა მხოლოდ რამოდენიმე ენთუზიასტის წყალობით გადაურჩა მეორე მსოფლიო ომში განადგურებას. ინგლისელი რალფ მედლეი (Ralph Midgley) ერთადერთი ადამიანი აღმოჩნდა, რომელიც 30 წელია ყოველთვიურ ჟურნალს, „Vög Volapüka“ -ს (ხალხის ხმას) გამოსცემს. ფასდაუდებელია ინტერნეტის წვლილიც, რისი მეშვეობითაც ყველაზე ეგზოტიკურ ინტერესების ადამიანთა ერთმანეთთან დაკავშირება ხდება. კვლავ აღმოცენდა ჯერჯერობით ერთი, მაგრამ ძალზედ პერსპექტიული ვოლაპუკ-საზოგადოება, რომლის წევრობა ათიდან ასორმოცდაათამდე ადამიანს ითვლის. როცა ესპერანტოს ავტორები თავიანთ მონაყოლში ისეთ ფიგურებს რთავენ, რომელსაც ვერა ადამიანიშვილი ვერ იგებს, ამბობენ, რომ მაშინ ისინი ვოლაპუკს ლაპარაკობენ.
მსოფლიო ამბების განვითარებას არც ჩვენი წინაპრები ჩამორჩებოდნენ. ივერიის ფურცლებზე იმ დროისათვის ერთი მოკლე სტატიაც კი გამოჩნდა.
ივერია N141 1887 წელი
სტატია ეყრდნობა ფაქტებს :
http://www.general-anzeiger-bonn.de/bonn/bad-godesberg/wie-die-kuenstliche-weltsprache-entstanden-ist-article1313059.html. ნანახია 2015_10_15
მადლობა მეგობარ თინას, შთაგონებისთვის, ფოტოსათვის და მასვე ეძღვნება
უცხო ენის შესაწავლა ყველას არ შეუძლია, რადგან დრო და არსებული რესურსები ხშირად ამის საშუალებას არ იძლევიან. არადა გარემო სამყაროსა და ადამიანებთან კომუნიკაციის დამყარება ან/და საუბარი ადამიანის ფუნდამენტური მოთხოვნილებაა, შესაძლოა ყველაზე მნიშვნელოვანიც. ამ საკითხზე ადამიანები უხსოვარი დროიდან ფიქრობდნენ. მეტიც, კომუნიკაცია ზოგჯერ იქაც დგებოდა, სადაც ამისი წარმოდგენა შეუძლებელი იყო. ამის საჩვენებლად კი ყველაზე კარგად ვაჟა-ფშაველას „გულთმისნობა“ გამოდგება.
